در این مقاله به تحلیل جرایم سازمان یافته می‌پردازیم و انواع و صفات و ویژگی‌های آنها را بررسی می‌کنیم و همچنین به این سؤالات پاسخ می‌دهیم: جرایم سازمان یافته چیست و چه مفهومی دارد؟ چه جرایمی جزءِ جرایم سازمان یافته محسوب می‌شود؟ ویژگی‌ها و آثار جرایم سازمان یافته چیست؟ انواع پارادایم‌های جرایم سازمان یافته چیست؟
تعاریف و مفاهیم
جرایم سازمان یافته از جمله مهم‌ترین خطرهایی است که جامعه‌ی جهانی را تهدید می‌کند. این عنوان در علم جرم‌شناسی شامل فعالیت‌های مجرمانه‌ی شدید توسط گروه‌های مجرمانه‌ای است که دارای تشکیلات منسجم و پیچیده یا ویژگی‌های خاص برای کسب منافع مالی یا قدرت، مرتکب جرم می‌شوند. اما امروزه جرم سازمان یافته با توجه به توسعه‌ی صنایع مربوط به ارتباطات و حمل و نقل بین‌المللی جنبه‌ی فراملی پیدا کرده و قلمرو خود را بر عرصه‌ی بین‌المللی نیز گسترانیده است. البته تعاریف زیادی در ارتباط با جرایم سازمان یافته بیان شده اما با توجه به تفاوت‌هایی که دارند از لحاظ مفهوم مشترک‌اند؛ در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
- در کوتاه‌ترین تعریف می‌توان جرایم سازمان یافته را این‌گونه تعریف کرد: فعالیت مجرمانه‌ی مستمری که با هماهنگی صورت می‌پذیرد.
- در تعریف دیگر که مورد اتفاق تمامی جرم‌شناسان واقع شده، جرم سازمان یافته اقدام مجرمانه‌ی مستمری است که برای کسب سود و منفعت از طریق انجام فعالیت‌های غیرقانونی موردِ نیاز مردم انجام می‌شود. البته این تعریف با توجه به اینکه نسبت به تعداد مرتکبان و سازمان یافتگی جرم و تبانی میان مجرمان و ایفای نقش خاص از طرف هریک از آنها ساکت بوده، تعریف جامع و کاملی نیست.
- یکی از مناسب‌ترین تعریف‌ها این است که جرم سازمان یافته عبارت است از یک سری معاملات غیرقانونی که توسط مجرمان متعدد برای یک دوره‌ی مستمر صورت می‌گیرد و هدف از این معاملات کسب امتیازات اقتصادی و قدرت سیاسی است در صورتی‌که برای کسب قدرت اقتصادی لازم باشد، این تعریف نسبتا جامع و مانع است. البته نباید اصطلاح جرایم سازمان یافته را با مفهوم گسترده‌ی آن که هرگونه فعالیت غیرقانونی معنا می‌شود اشتباه گرفت بلکه جرایم سازمان یافته بیشتر در ارتباط با مافیا (سازمان سراسری تبهکاران ایتالیایی تبار) است که دست به انجام کارهای حساب شده غیرقانونی می‌زنند و با کارهایی نظیر فروش و توزیع مواد مخدر، قماربازی، روسپی‌گری، نزول خواری، اخاذی و فعالیت‌های دیگر سروکار دارد از این دیدگاه جرایم جرایم سازمان یافته به عنوان یک سازمان تبهکاری عمل می‌کند.
به‌طور کلی می‌توان گفت مجرمان سازمان یافته از عملکردهای مهمی برخوردارند. زیرا از یک طرف، در بسیاری از تجارت‌های قانونی سرمایه‌گذاری می‌کنند، مقدار پول‌شوییِ به‌دست آمده را در بانک‌های جدید به حساب می‌گذارند و از طرف دیگر کارگران ناراضی را از طریق اخاذی خاموش می‌کنند و افراد بیکار را از طریق موقعیت‌های مشابه سرکوب می‌کنند و شکایات نواحی فقیرنشین را با توزیع مواد مخدر سرهم می‌آورند. قرارهای ساخت و پاختی که بین شرکت‌های تجاری و اتحادیه‌های وابسته به جرایم سازمان یافته رد و بدل می‌شود، نمونه‌ی خوبی از جرایمی است که هم شرکت‌های تجاری قانونی و هم اتحادیه‌های وابسته به جرایم سازمان یافته از ارتکاب آنها علیه کارگران ضعیف سود می‌برند و با وجود این قراردادها آرامش کاری را تضمین می‌کند.
صفات و ویژگی‌های جرایم سازمان یافته
شناسایی این ویژگی‌ها به عنوان قسمتی از بدنه‌ی اصلی موضوع می‌تواند در فهم و شناخت این‌گونه جرایم مفید واقع بشود. این صفات و ویژگی‌ها عبارتند از:
- غیر ایدئولوژیک (فاقد اهداف سیاسی)؛
- دارای سلسله مراتب؛
- تداوم و استمرار جرم در طول زمان؛
- ارتکاب فساد اداری برای پیشبرد اهداف خود؛
- استفاده از ارعاب و خشونت؛
- دارای یک تقسیم کار ویژه؛
- انحصارگر؛
- از اعضای محدود و انتخابی برخوردارند؛
- پیروی از مقررات و قواعد روشن که شامل اصول سری و محرمانه است.
در دسته‌بندی دیگری، می‌توان بر اساس تقسیم‌بندی یکی از حقوقدانان، این جنایات را به پنج دسته طبقه‌بندی کرد که گستردگی این فعالیت‌ها را نشان می‌دهد:
- ارتکاب فعالیت مجرمانه اصلی (مانند تجارت مواد مخدر یا سلاح)
- وسیله‌ای برای نابود کردن رقیب (قتل، ترور و ….)
- اشکال مقابله با افشا و کشف جرم رشوه، فساد مالی و ….
- جرایم ارتکابی برای حفظ سرمایه‌ی ناشی از ارتکاب جنایت (تطهیر پول، فرار از مالیات و ….)
- فغالیت‌هایی برای مشروع جلوه دادن فعالیت‌های مجرمانه (مثل ایجاد مؤسسات و شرکت‌های واهی)
گونه شناسی یا انواع جرایم
جرایم را می‌توان به گونه‌های مختلفی تقسیم کرد، اما در این بخش، گونه‌های جرم به پنج نوع تقسیم شده است:
- جرایم خشن و جرایم مربوط به اموال است که مرتکبان این نوع جرم بیشتر جوانان هستند؛
- جرایم یقه سفیدان که آنها افرادی هستند از طبقه متوسط یا بالاتر جامعه که حوزه‌ی قانون شکنی و جرم آنها در محدودیت شغلی و با استفاده از جلب اعتماد مردم است، ویژگی جرم این دسته افراد در این است که نگرانی عمومی را بر نمی‌انگیزد؛
- جرایم مربوط به تخلفات شرکت‌هاست که انجام آن نتیجه‌ی کار جمعی است و به منظور جلب هرچه بیشتر سود صورت می‌پذیرد؛
- نوع دیگر جرایم که توسط گروه‌های تبهکاری هدایت می‌شوند؛
- آخرین نوع جرم، اصطلاحا به جرایم بدون قربانی معروف‌اند. این اصطلاح برای نشان دادن فعالیت‌هایی است که به سبب نقض اخلاق عمومی و نه به سبب آسیب‌رسانی مستقیم دیگران غیرقانونی اعلام شده است مثل قماربازی.
اهداف و مصادیق و آثار جرایم سازمان یافته
۱. مصادیق و انواع جرایم سازمان یافته
مصادیق و انواع جرایم سازمان یافته بسیار متنوع‌اند و در شرایط کنونی در پی وقوع انواع تغییرات و تحولات اجتماعی، صنعتی و سیاسی، اشکال جدیدی نیز پیدا کرده‌اند که در این مقاله به‌علت گستردگی مصادیق این جرم مهم‌ترین مصادیق آن به‌طور مبسوط بررسی و تبیین خواهد شد.
متخصصان علم جرم‌شناسی در تبیین جرم سازمان یافته در موارد متعدد به جای تعریف آن به مصادیق این جرم اشاره کرده‌اند به‌طوری که ضمن بر شمردن ویژگی‌های مشترک جرایم سازمان یافته، مصادیق آن علاوه بر تأمین کالا و خدمات غیر قانونی، شامل سرقت و اختفای کالای مسروقه، کلاهبرداری، جرایم سایبری، هواپیماربایی و فساد اداری دانسته‌اند. منظور تأمین کالاهای غیرقانونی در مورد جرایم سازمان یافته، قاچاق مواد مخدر، قاچاق انسان و اعضای بدن انسان، تجارت غیر قانونی مواد اتمی و سلاح‌های خطرناک، قاچاق اشیای عتیقه و اموال فرهنگی، قاچاق حیوانات و گیاهان خاص و امثال آن است. همین‌طور منظور از خدمات نامشروع، قاچاق مهاجران، تأسیس و اداره‌ی روسپی‌گری و هرزه‌نگاری، فساد اداری و تطهیر پول است. البته قابل ذکر است که مصادیق جرایم سازمان یافته از کشوری به کشور دیگر بر اساس اوضاع و احوال و شرایط اختصاصی، اجتماعی و سیاسیِ آن کشور متفاوت است و در هر کشور جرم خاصی بیش از جرایم دیگر به عنوان جرم سازمان یافته مطرح می‌شود که در این مورد می‌توان به قاچاق مواد مخدر در ایران اشاره نمود که در عنوان جداگانه به‌طور مبسوط بررسی خواهیم کرد و همچنین می‌توان به مواردی نظیر تجارت غیرقانونی الماس در سریلانکا، قاچاق طلا در آفریقای جنوبی، تجارت غیرقانونی کوکائین درکلمبیا نیز اشاره نمود که بیش از جرایم دیگر به عنوان جرایم سازمان یافته مطرح‌اند. البته در این میان جرایم سازمان یافته‌ی فراملی هم به چشم می‌خورد که مصادیق خاصی از جرایم سازمان یافته مشمول تدابیر ویژه‌ی پیش‌بینی شده‌ی کنوانسیون پالرمو قرار می‌گیرد، این جرایم خاص عبارتند از:
- شرکت و عضویت در گروه‌های مجرمانه‌ی سازمان یافته؛
- پول‌شویی؛
- ارتشا و فساد اداری؛
- ایجاد مانع در اعمال عدالت و اخلال در روند دادرسی.
علاوه بر موارد مذکور، بر اساس پروتکل‌های سه گانه‌ی الحاقی به این کنواسیون نیز، سه جرم قاچاق مهاجران، قاچاق زنان و کودکان و قاچاق سلاح به عنوان سه مصداق اساسی جرایم سازمان یافته مورد توجه سازمان ملل متحد قرار گرفته و تدابیر خاص برای مبارزه با این جرایم پیش‌بینی شده است.
البته با توجه به مقررات و نظام حقوقی هنجاری حاکم بر هر جامعه وضعیت متفاوتی از این حیث به‌وجود می‌آید که به عنوان مثال، فساد مالی به‌ویژه در کشورهای جهان سوم از مصادیق برجسته‌ی جرم سازمان یافته محسوب می‌شود، برخی عناوین یا مصادیق دیگر جرایم سازمان یافته عبارت است از:
- باند قاچاق مواد مخدر؛
- باندهای ترویج و اساعه‌ی منکرات؛
- باندهای اشرار و سرقت‌های مسلحانه؛
- قاچاق، ورود و توزیع سلاح و مهمات غیرمجاز؛
- فعالیت‌های سازمان یافته گروه‌های غیرقانونی؛
- فعالیت‌های جاسوسی و غیرقانونی سرویس‌های اطلاعاتی و جاسوسی اتباع بیگانه در سطح کشور؛
- جرایم اینترنتی؛
- مفاسد اقتصادی؛
- ایجاد بحران‌های قومی و قبیله‌ای؛
- زمین‌خواری.
۲. اهداف جرایم سازمان یافته
جرم سازمان یافته با اهداف خاصی توسط سازمان‌های مجرمانه ارتکاب می‌یابد وآثار وحشتناکی را در جامعه برجا می‌گذارد که در ذیل به بررسی هر یک از اهداف و آثار این جرایم می‌پردازیم:
با توجه به انواع مختلف جرم‌های ارتکابی در قلمرو جرم سازمان یافته و با توجه به قطع نامه‌های سازمان ملل و نیز تفاهم‌نامه‌های سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌الملل در این زمینه روشن است که یکی از مهم‌ترین اهداف ارتکاب جرم سازمان یافته، کسب منافع مالی و اقتصادی است و اقدامات بین الملل و منطقه‌ای مورد اشاره و تدابیری که اندیشیده شده عمدتا برای خنثی‌سازی این هدف بوده است. یکی دیگر از اهدافی که بعضی از نویسندگان به آن تصریح کرده‌اند و در بعضی از اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای نیز مورد اشاره قرار گرفته است، کسب قدرت اعم از قدرت اقتصادی و سیاسی است. در این معنا، سازمان مجرمانه نه تنها برای مصون نگه داشتن اعضای سازمان از تعصب و مجازات دست به ارعاب و تطمیع و فساد می‌زند بلکه با نفوذی که در جامعه به سبب قدرت اقتصادی خود به دست آورده، می‌تواند به طور نامحسوس در انتخابات دخالت کرده و آرای مردم را به سوی انتخاب افراد مورد نظر خودش سوق دهد و به این وسیله با تحمیل نمایندگانی به مجلس چه بسا در بعضی موارد پیش‌تر کرسی‌ها را به دست می‌آورند، می‌تواند قوانینی را که با منافع سازمان مجرمانه در تضاد است نسخ نموده یا جهت پیشبرد امور خود و قانونی جلوه دادن آن، قوانین مورد نظر خود را به تصویب برساند و از این راه قدرت سیاسی و اجرایی را به دست آورد. اگر چه هدف اساسی جرم سازمان یافته کسب منافع اقتصادی و بنابر اعتقاد گروهی، کسب قدرت سیاسی یا سرنگونی حکومت در کنار به دست آوردن منافع اقتصادی است، اما جهت رسیدن به این اهداف، جرم سازمان یافته به دنبال اهداف دیگری نیز می‌رود که آنها به اهداف فرعی تعبیر می‌شوند مثل کسب مشتری‌های مناسب جهت سود بیشتر، پرداخت رشوه به مدیران عالی‌رتبه و میانی اجرایی جهت گریز از قوانین پر پیچ و خم اداری و پرداخت رشوه به پلیس جهت در امان بودن از تحقیق و تعقیب و نیز مقامات قضایی جهت فرار از محاکمه یا صدور حکم تبرئه در صورت محاکمه و ایجاد روابط فاسد با مقامات عالی‌رتبه و اجرایی که همه‌ی اینها منجر به حاکمیت فساد اداری می‌گردد. تطهیر درآمدهای نامشروع ناشی از فعالیت‌هایی غیرقانونی از راه‌های مختلف از میان برداشتن رقبای سیاسی و اقتصادی و اعمال خشونت اجتماعی همه و همه از اهداف فرعی جرم سازمان یافته تلقی می‌شوند.
۳. آثار جرم سازمان یافته
جرم سازمان یافته به تبع ویژگی خاص و اهداف مورد نظر از ارتکاب آن و مصادیق قابل توجهی که در برخی از تألیفات و آثار جرم‌شناسی و اسناد سازمان‌های بین‌المللی ذکر شده است، آثار خطرناکی را در جامعه باقی می‌گذارد. سازمان‌های مجرمانه از یک طرف به سبب ارتکاب جرایمی از قبیل قاچاق مواد مخدر، قاچاق زنان کودکان، قاچاق سلاح و مهمات، قاچاق مهاجران و … . همان‌طور که قبلا مصادیق آن ذکر شده است و از طرف دیگر با توجه به این که سازمان‌ها به دنبال منابع اقتصادی هستند، درآمدهای آنان دوباره در بازار سرمایه‌گذاری شده، ظرفیت‌های سازمان مجرمانه را گسترش داده، زمینه‌ی نفوذ در دستگاه‌های دولتی را توسعه می‌دهد و از این راه آنها را برای کسب قدرت بیشتر و تأثیرگذاری در مؤسسات دولتی و دستگاه حاکمه از طریق فاسد کردن مأموران ادارات و مسئولان جامعه و حتی مردم عادی افزایش می‌دهد ضمن اینکه با استفاده از فرصت‌های به دست آمده از جهانی شدن و سهولت ارتباطات بین‌المللی و برداشته شدن مرزها، نقش و قدرت خود را در فراسوی مرزها گسترش داده و نه تنها یک جامعه و ملت را مورد تهدید قرار می‌دهند بلکه امنیت جهانی را نیز به خطر می‌اندازد.
با توجه به آثار زیانبار فوق، جرم سازمان یافته را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- متزلزل شدن سیستم اجتماعی از طریق فساد اداریِ اعمال شده توسط جرم سازمان یافته؛
- جلوگیری از اعمال عدالت کیفری با فاسد کردن قضاوت و دستگاه اداری دادگستر؛
- ایجاد تزلزل در اقتصاد و وابستگی‌های اقتصادی که تأثیرات فلج کننده‌ای بر رشد و توسعه جامعه دارد؛
- تضعیف یا کنترل حکومت از طریق فاسد کردن پروسه‌های سیاسی و دموکراتیک؛
- ایجاد اتحادیه|ها و پیمان‌های استراتژیک فراملی میان سازمان‌های مجرمانه و گروه‌های تروریستی به ویژه آنگاه که موجب قاچاق سلاح و مواد هسته‌ای و سلاح شیمیایی و بیولوژیک می‌شود و امنیت و نظم جهانی را مختل می‌کند؛
- تأثیرات مضاعف هر یک از این نتایج و حصول نتایج منفی دیگر که موجب تزلزل و عدم ثبات در امور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشورها شده و نظم جهانی و امنیت ملی تهدید می‌نماید.
جرایم سازمان یافته فرامرزی
عمده‌ترین جنایات سازمان یافته فرامرزی
گذشته از قاچاق مواد مخدر – اقتصاد جنایی قلمرو خود را به تنوع شگفت انگیزی از فعالیت‌ها گسترش داده است و آن را به صنعتی به هم پیوسته و جهانی تبدیل کرده است که روز به روز به تنوع آن افزوده می‌شود. مطابق کنوانسیون ۱۹۹۴ سازمان ملل درباره‌ی جنایت، علاوه بر قاچاق مواد مخدر، موارد زیر مطرح شده است:
۱. قاچاق اسلحه
البته این فعالیت، تجاری چند میلیارد دلاری است که نمی‌توان مرزهای آن را با صادرات قانونی اسلحه به آسانی تشخیص داد. موضوع اصلی در این تجارت، هویت مصرف کننده‌ی نهایی است که موافقت‌نامه‌هایی بین المللی یا ملاحظات ژئوپولتیک آنها را از دریافت برخی از انواع سلاح منع می‌کند. بر اساس گزارش سازمان ملل، مصرف‌کننده‌ی نهایی هر که باشد، معاملات اسلحه در بازار سیاه سه ویژگی دارد: این معاملات فعالیتی مخفیانه است. بخش عمده‌ی هزینه به علت ماهیت پنهانی معامله است و جریان برگشتی پول تطهیر می‌شود.
۲. قاچاق مواد هسته‌ای
این فعالیت شامل قاچاق مواد درجه‌بندی شده سلاح‌های هسته‌ای برای استفاده‌ی نهایی در ساخت این سلاح‌ها یا گرفتن حق سکوت با تهدید به استفاده از آنهاست.
۳. قاچاق مهاجران غیر قانونی
آمیزه فقر درگوشه و کنار دنیا با جابه‌جایی جمعیت‌ها و پویایی اقتصادی اصلی، میلیون‌ها نفر را به مهاجرت وا‌می دارد. از سوی دیگر، افزایش مرزها، به ویژه در جوامع مرفه، کوششی برای سد کردن جریان مهاجرت است. این روندهای متناقض فرصتی استثنایی به سازمان‌های جنایی برای حضور در بازاری بسیار گسترده می‌دهد. قاچاق به شیوه‌ی گرگ به شیوه صحرا در مقیاسی جهانی.
۴. قاچاق زنان و کودکان
گردشگری جهانی با صنعت جهانی روسپی‌گری به‌ویژه در آسیا و تحت کنترل ترایاد و کوزا، ارتباطی نزدیک برقرار کرده است. این صنعت به شکلی فزاینده بر کودکان تأثیر منفی می‌گذارد. علاوه بر استثمار و سوءِاستفاده از کودکان، صنعت روبه گسترش دلالی فرزندخوانده نیز، به‌ویژه در آمریکای لاتین به مقصد ایالات متحده پایدار شده است.
۵. قاچاق اعضای بدن
طبیق گزارش ۱۹۹۴ سازمان ملل، گزارش‌های تأیید شده‌ای از این نوع قاچاق در آرژانتین، برزیل، هندوراس، مکزیک و پرو به دست آمده است که مشتریان آنها بیشتر خریداران آلمانی، سوئیسی و ایتالیایی هستند. در آرژانتین، نمونه‌هایی از برداشتن قرنیه‌ی چشم بیمارانی که پس از اسکن ساختگی مغز، مرگ مغزی آنها اعلام شده وجود داشته است. به نظر می‌رسد این مسئله در روسیه جدی باشد و علت عمده آن هم هزاران جسد بی‌صاحب در سردخانه‌هاست. در سال ۱۹۹۳ گزارش شده بود رکتی در مسکو ۷۰۰ عضو اصلی بدن، کلیه، قلب و ریه‌ی بیش از ۱۴۰۰ قطعه کبد، ۱۸ هزار غده‌ی تیموس، ۲ هزار چشم و بیش از ۳ هزار جفت بیضه از بدن مردگان درآورده بوده که قرار بود همگی به بدن مشتریانی که پول هنگفتی بابت آن می‌دادند، پیوند زده شود.
۶. تطهیر پول‌های کثیف
کل سیستم جنایی زمانی به لحاظ تجاری معقول است که سود حاصل را بتوان استفاده و دراقتصاد قانونی از نو سرمایه‌گذاری کرد. این امر با توجه به میزان شگفت‌انگیز این سود، روز به روز پیچیده‌تر می‌شود. به همین دلیل است که تطهیر پول، رکن اصلی جنایت جهان کوتاه‌ترین وسیله‌ی پیوند آن با سرمایه‌داری جهانی است. تطهیر پول سه مرحله دارد که در مباحث بعد مفصلا توضیح خواهیم داد.
انواع پارادایمِ جرایم سازمان یافته
۱. پارادایم قاچاق مواد مخدر
در دنیایی امروز قاچاق مواد مخدر و گسترش استفاده از مواد، یکی از مهم‌ترین چالش‌های اجتماعی، فرهنگی سیاسی، اقتصادی، بهداشتی و ….. در تمامی جوامع است. آنچه آشکار است اینکه به رغم همه‌ی پیشرفت‌های فناوری و فرهنگی، پارادایم اعتیاد و قاچاق مواد مخدر به صورت یک مشکل جهانی و فراگیر درآمده است.
اعتیاد و قاچاق مواد مخدر
اعتیاد را به عادت کردن، خو گرفتن و خود را وقف عادتی، نکوهیده قرار دادن معنا کرده‌اند. اعتیاد، در واقع پدیده‌ای است که از زمان‌های دور در جوامع مختلف بشری وجود داشته و در حال حاضر نیز به موازات پیشرفت‌های علمی و افزایش غیرقابل تردید سطح شعور و آگاهی افراد جامعه، همچنان درحال گسترش است و هر ساله هم افراد زیادی را به دام می‌اندازد. بر این اساس اعتیاد همانا تمایل شدید جسمانی و روانی فرد به ادامه مصرف یک ماده است که باعث تغییر در شرایط عادی وضعیت جسمی، روانی و اجتماعی وی می‌شود و البته به صورت‌های مختلف مانند کم شدن تحمل و وابستگی بدنی، پدیدار می‌شود.
حال با تعریف اعتیاد و شخص معتاد و اثرات مواد مخدر بر فرد معتاد به بررسی قاچاق مواد مخدر و رابطه‌ی آن با تقاضا می‌پردازیم:
همواره این پرسش مطرح است که به راستی چه رابطه‌ای بین قاچاق و مصرف مواد مخدر وجود دارد؟ و به عبارت دیگر رابطه‌ی عرضه و تقاضا چگونه است؟ برخی از صاحب نظران بر این اعتقادند که در صورت از بین رفتن پدیده‌ی قاچاق و عرضه (مواد مخدر) تقاضا و مصرف هم از بین خواهد رفت. بدین معنا که در صورت مبارزه‌ی جدی با کشت، تولید، قاچاق و توزیع مواد مخدر و انهدام کامل این چرخه، دیگر مصرف مواد مخدر وجود نخواهد داشت و مسئله به کلی رفع خواهد شد. البته روند پدیده‌ی قاچاق مواد مخدر به این شکل نیست. آنچه مشخص است اینکه در صورت کاهش عرضه‌ی مواد مخدر و عدم شیوع آن در جامعه با کاهش مصرف روبه‌رو خواهیم بود البته امکان دارد علی‌رغم عدم عرضه مواد مخدر، تقاضا و مصرف همچنان وجود داشته باشد، با وجود این مطالب باید اذعان داشت که عرضه و تقاضا باهم رابطه‌ای مقابل دارند. بر این پایه مبارزه‌ی جامع، کامل و نتیجه‌بخش همانا مبارزه‌ای است که در دو بعد مقابله با عرضه و تقاضا صورت پذیرد که باید قبل از مبارزه عوامل انگیزشی مؤثر در قاچاق و مصرف مواد مخدر مورد توجه و بررسی قرار گیرند. البته در زمینه‌ی قاچاق مواد مخدر بیشتر گروه‌های جرایم سازمان یافته در تجارت غیرقانونی مواد مخدر، فعال هستند. اما تنها تعداد کمی از کارتل‌های بخش هروئین و کوکائین بخش عمده‌ی تجارت را تحت کنترل دارند. در واقع قاچاقچیان سازمان یافته مواد مخدر به عنوان بازیگران اصلی تجارت نامشروع مواد مخدر، با شیوه‌های مختلف و تأسیس شرکت‌های پوششی و برخی فعالیت‌های به ظاهر اقتصادی، پول خود را به صورت قانونی وارد بازار بانکداری سایر کشورها می‌کنند البته در دنیای امروز مسئله‌ی مهم در تجارت مواد مخدر نه تولید و نه بازاریابی، بلکه ترانزیت آن است. از این رو شبکه‌ای منظم و وسیع و مخفی پدید آمده که با سازمان‌دهی بزرگ حمل و نقل جهانی شرکت‌های دارویی، باندهای تبهکاری بین‌المللی و محلی و حتی دولتمردان و مقامات محلی برخی از کشورها در آن فعال‌اند که این باندهای تبهکاری متفاوت از یکدیگر عمل می‌کنند.
۲. پارادایم قاچاق مشروبات الکلی
فراگیر شدن مشروبات الکلی،کاهش سن مصرف کنندگان و آمارهای ناشی از مسمومیت و مرگ از طریق الکل و…. بر اساس پژوهش های به عمل آمده، بیانگر موج الکلیسم در جامعه و از سوی دیگر نشانگر شکل گیری پارادایمی به نام قاچاق مشروبات الکلی است البته باید اذعان داشت که ما تنها با قاچاقچیان مشروبات الکلی مواجه نیستیم زیرا اکنون دسترسی به الکل در داروخانه ها، به آسانی امکانپذیر است به هر حال قابل ذکر است که در عصرحاضر، دسترسی به مشروبات الکلی، برای افراد آسانتر از قبل شده و ورود آن به داخل کشور، افزایش یافته است.
تعریف مشروبات الکلی: مشروبات الکلی به نوشیدنی هایی اطلاق می شود که خاصیت سکرآور داشته باشد و برای مدتی، مصرف کننده را از حالت طبیعی خارج سازند. گاهی افراد به قدری وابسته مشروبات الکلی می‌شوند که در واقع می‌توان از آنان به افراد معتاد به الکل یا الکلیک نام برد. البته امروزه در مباحث علمی و تخصصی، کمتر از واژه‌ی اعتیاد به الکل استفاده می‌شود و معمولا واژه‌هایی چون وابستگی و سوءِمصرف به کار گرفته می‌شوند. گرچه در هر دو حالت باید بگوییم که مصرف مشروبات الکلی فرد به اندازه‌ای است که او را با مشکلات متعددی روبه‌رو می‌کند. بنابر این تعریف زمانی می‌توان گفت که فرد به مرحله‌ی وابستگی به الکل (اعتیاد به مشروبات الکلی) رسیده است که موارد ذیل را برای مدت دوازده ماه مستمر داشته باشد:
- تحمل؛
- علایم محرومیت؛
- مصرف اجباری.
علل و عوامل کلی قاچاق مشروبات الکلی:
- هم مرز بودن با کشورهایی که در ترانزیت و تهیه و توزیع مشروبات الکلی فعالیت دارند؛
- حمل کم در برابر فشارهای روانی و آشفتگی های ذهنی؛
- مناسبات و ارتباطات نادرست؛
- وجود باورها و نگرش‌های نادرست در خصوص مصرف مشروبات الکلی.
مقابله با قاچاق و مصرف مشروبات الکلی از رویکرد جامعه شناسی:
- کسب اطلاعاتی در خصوص مشروبات الکلی و پیامدهای منفی آن؛
- مهارت‌های زندگی و شخصی خود را افزایش دهید؛
- برای زندگی خود، اهداف درستی تنظیم کنید؛
- احترام و عزت نفس افزایش یابد؛
- توانایی مقابله و مدیریت استرس افراد جامعه را باید افزایش داد؛
- حمایت اجتماعی گسترش یابد؛
- نه گفتن و مقابله با فشار همسالان را یاد بگیرید؛
- برای اوغات فراغت خود برنامه داشته باشید.
۳. پارادایم قاچاق کالا
یکی دیگر از پارادایم‌های جرایم سازمان یافته و تهدیدات مربوط به پدیده‌ی قاچاق، قاچاق کالاست. پارادایم و تهدیدی که در حاشیه‌ی آن، تنش‌های فرهنگی و اجتماعی ایجاد شده، روبه سوی بحران‌های جداگانه‌ای گذارده و در نهایت به تهدیدات دیگری علیه امنیت تبدیل خواهند شد. اما قابل ذکر است که در کشورهای در حال توسعه به عنوان یک پارادایم به شمار می‌رود.
تعریف و تحدید قاچاق کالا: با توجه به رشد فزاینده‌ی محصولات تولیدی داخل کشور، مطالعه، تحقیق و گرایش به مصرف کالاهای خارجی قاچاق، باید به عنوان یکی از مباحث مهم در جامعه‌ی کنونی ما تلقی شود. بر همین اساس بررسی پدیده‌ای به نام (قاچاق کالا) که آثار زیانباری چون ایجاد اخلال در عملکرد نظام اقتصادی، ایجاد اخلال در سیاست‌های تجاری، مالی، پولی و کاهش درآمدهای دولت را به دنبال دارد، باید جدی شمرده شود. منظور از کالاهای قاچاق، کالاهایی هستند که نظام سیاسی حاکم، ورود و توزیع آنها را خارج از هنجارهای رسمی می‌داند و ممنوع کرده است.
بررسی پدیده‌ی قاچاق کالا: پارادایم جرم سازمان یافته قاچاق کالا در سال‌های اخیر به‌صورت یک معضل دارای ابعاد مختلف، بر حیات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تحمیل شده است. پدیده‌ی قاچاق کالا در واقع پدیده‌ای پیچیده و چند بعدی است که مطالعه‌ی آن به تحقیقات بین رشته‌ای نیاز دارد و هرگونه برخورد یک بعدی می‌تواند بر پیچیدگی آن بیفزاید. این پدیده از یک سو ریشه در انگیزه‌ای اقتصادی سوداگرانه در بخش تجارت و کسب و کار کشور دارد که متأسفانه عدم تعادل‌های ساختاری در این بخش، دامنه‌ی وسعت آن را شدت بخشیده است و از سوی دیگر برخی ویژگی‌های اجتماعی به بستری مناسب برای گسترش فعالیت‌های قاچاق تبدیل شده است.
انواع قاچاق کالا
- قاچاق اموال موضوع درآمد دولت؛
- قاچاق اموال ممنوع‌الورود؛
- قاچاق اموال ممنوع‌الصدور؛
- قاچاق کالاهای انحصاری.
علل و انگیزه‌های قاچاق کالا
- بی‌کاری و فقر در مناطق مرزی؛
- توجه به کار کم و سود زیاد؛
- قاچاق کالا در پوشش ترانزیت؛
- کالای همراه مسافر؛
- وجود انحصارها و فضای رانتی.
۵. پارادایم پول‌شویی
در دنیای امروز، مرتکبان جرایم سازمان یافته در پی به‌دست آوردن مال و ثروت از طریق ارتکاب اعمال مجرمانه هستند و در همین راستا، به هر وسیله‌ای متوسل می‌شوند تا جایی که معتقدند هدف، وسیله را توجیه می‌کند. گسترش این اندیشه هم موجب زوال بنیان‌های اخلاقی و تبدیل ضد ارزش‌ها به ارزش‌ها شده است که تبیین پدیده‌های مجرمانه را نیز به دنبال خواهد داشت.
تعریف پول‌شویی: پول‌شویی یا تطهیر درآمدهای آلوده، فعالیتی مجرمانه در مقیاس بزرگ، گروهی، سازمان یافته و طولانی‌مدت است که می‌تواند از محدوده‌ی سیاسی یک کشور نیز فراتر رود. به معنا و مفهومی دیگر پول‌شویی عبارت است از: پنهان و مخفی کردن ماهیت و منشأ غیرقانونی مال حاصل از ارتکاب جرم به نحوی که ظاهری قانونی به خود بگیرد.
مراحل پول‌شویی
باید خاطر نشان کرد که پول‌شویی جرمی ساده نیست، بلکه طی عملیاتی پیچیده صورت می‌گیرد. درآمدهای غیرقانونی حاصل از جرایم مربوط به پول‌شویی، معمولا در قالب پول نقد است. بنابراین اقدامی که باید شبکه‌های سازمان یافته انجام بدهند همانا ورود پول نقد به نظام مالی یا عبور آن از مرزهاست با عنایت به این موضوع، مراحل مختلف پول‌شویی را می‌توان به شرح ذیل مورد توجه قرار داد:
۱. مرحله مکان یابی
اولین مرحله از فرآیند پول‌شویی، آن است که پول به‌صورت اسکناس وارد سیستم مالی شود: «این عمل تطهیر پول، کسب‌وکاری است که با پول نقد سروکار دارد. به عبارت دیگر، پول نقد با مقادیر بسیار زیادی که از فعالیت‌های غیرقانونی سرچشمه می‌گیرد به‌دست می‌آید. بزرگ‌ترین منشأ پول کثیف قاچاق مواد مخدر است، این قاچاق تا حد زیادی تجارت پول نقد است. هدف پول‌شویان، آن است که پول نقد را از محل به‌دست آوردن آن دور نمایند تا بلکه به این ترتیب از پیگیری ظابطان مصون بمانند.
۲. مرحله‌ی لایه‌گذاری یا تغییر وضعیت
مرحله‌ای است که در آن، رد پای پول آلوده از بین می‌رود و با استفاده از عملیات مالی، ارتباط درآمدهای نامشروع با منبع اصلی آن، قطع می‌شود. منظور از لایه‌گذاری، در واقع همان قطع ارتباط پول‌های غیرقانونی از منشأ جرایم سازمان یافته از طریق ایجاد شبکه پیچیده‌ای از مبادلات مالی پیاپی است. (خواباندن یا لایه‌گذاری، در واقع اولین اقدام برای مخفی کردن و پنهان نگه داشتن منشأ مالکیت پول است به طریقی که با ایجاد لایه‌های پیچیده از طریق مبادلات مالی، از هرنوع پیگیری حسابرسی در امان باشد.
۳. مرحله‌ی ادغام
یکپارچه سازی یا همان ادغام، آخرین مرحله در فرآیند پول‌شویی است که در آن، وجوه غیرقانونی با فعالیت‌های اقتصادی قانونی ادغام شده و به بدنه‌ی اصلی اقتصاد کشور که قانونی است وارد می‌شود: تطهیرکنندگان، پول تمیز شده را با اقتصاد به نحوی ادغام می‌کنند که به نظر می‌رسد پول از راه قانونی به‌دست آمده است.
ویژگی‌های پول‌شویی
۱. جرم ثانویه است
برای ارتکاب این جرم باید جرایم سازمان یافته‌ی دیگری چون قاچاق مواد مخدر، آدم ربایی، قاچاق زنان، قاچاق کالا، قاچاق اسلحه و … اتفاق افتاده باشد. در واقع جرم پول‌شویی و جرایم مرتبط با آن دربرگیرنده‌ی پول‌های حاصله از قاچاق مواد مخدر و عواید سایر جرایم از جمله فعالیت‌های تروریستی است.
۲. جرمی فراملی است
ویژگی دیگر جرم پول‌شویی، فراملی بودن آن است یعنی مختص یک محدوده‌ی جغرافیایی خاص نیست، اما همواره لازم نیست که بزهکار از مرز عبور کند. انتقال یا جابه‌جایی وسایل ارتکاب جرم و عواید حاصل از آن می‌تواند به فعالیت مجرمانه، وصف فراملی بخشد.
۳. سازمان یافته است
باید اذعان داشت که پول‌شویی به‌طور سازمان یافته توسط گروه‌هایی که به شکلی منسجم و متشکل گرد هم می‌آیند و معمولا قصد کسب درآمد دارند، انجام می‌گیرد به عبارت دقیق‌تر اگر بخواهیم دریابیم که پول‌هایی ناپاک از چه منابعی به‌دست می‌آیند، باید در ابتدا، بررسی کنیم که چگونه پول‌شویی به عنوان یک جرم سازمان یافته برای تأمین پشتوانه‌ی مالی خود به اشکال و چهره‌های گوناگون به جرایم دیگری مانند مواد مخدر، روی می‌آورد.
ساختار تشکیلاتی جرم پول‌شویی به این ترتیب است: شبکه‌ی رؤسا و رهبران، شبکه‌ی معاونان یا رابطان، شبکه‌ی میانی، و شبکه‌ی پایین دستان.
منابع :
۱. جرایم سازمان یافته؛ مؤلفین: حمید هاشمی- محمد علی باباپور.
۲. جامعه‌ی بشری و پدیده‌ی جرم سازمان یافته؛ مؤلف: دکتر اسدالله افشار.
۳. تحلیل پارادایم جامعه شناسی جرایم سازمان یافته؛ مؤلف: محمد ساولانی.
تهیه شده در: chetor.com
