آشنایی با علائم تنبلی چشم و راه‌های درمان آن

تنبلی چشم (آمبلیوپی) ضعف دید در یک چشم است که به علت رشد غیرطبیعی بینایی در اوایل زندگی به وجود می‌آید. چشم ضعیف‌تر (یا همان چشم تنبل) اغلب به سمت داخل یا خارج انحراف پیدا می‌کند. آمبلیوپی عموما از زمان تولد تا سن ۷ سالگی ایجاد می‌شود و علت اصلیِ ضعف دید در یک چشم، بین کودکان است. تنبلی چشم به ندرت روی هر دو چشم تأثیر می‌گذارد. تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند جلوی مشکلات بلندمدت بینایی در کودک را بگیرد. تنبلی چشم معمولا با عینک، لنز یا پچ (patch) چشمی تصحیح می‌شود. گاهی اوقات هم باید تحت عمل جراحی قرار بگیرد. در ادامه، با علائم و علت‌های تنبلی چشم و همین‌طور راه‌های درمان آن آشنا می‌شوید.

علائم تنبلی چشم

نشانه‌ها و علائم تنبلی چشم عبارتند از:

• چشمی که به سمت داخل یا خارج انحراف دارد
• چشم‌هایی که به نظر هماهنگ کار نمی‌کنند
• دید عمقی ضعیف
• دوبینی یا بستن یکی از چشم‌ها
• کج کردن سر
• نتایج غیرعادی در معاینات بینایی

گاهی اوقات، تنبلی چشم، بدون معاینه مشخص نمی‌شود.

زمانی که باید به پزشک مراجعه کنیم

اگر طی هفته‌های نخست تولد فرزندتان متوجه انحراف چشم او شُدید، به پزشک مراجعه کنید. اگر سابقه‌ی خانوادگی در انحراف چشم، آب مروارید دوران کودکی یا دیگر مشکلات چشمی داشته‌اید، معاینه‌ی بینایی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.

برای همه‌ی کودکان معاینه‌ی کامل چشم بین سنین ۳ تا ۵ سال توصیه می‌شود.

دلایل

تنبلی چشم به دلیل تجربه‌های بینایی غیرعادی در دوران خردسالی به وجود می‌آید که مسیرهای عصبی موجود بین لایه‌ی نازکی از بافت پشت چشم (شبکیه) و مغز را تغییر می‌دهند. چشم ضعیف‌تر، سیگنال‌های بصری کمتری دریافت می‌کند. توانایی چشم‌ها در کار هماهنگ کم کم کاهش پیدا کرده و در نهایت مغز مانع سیگنال‌های ورودی از چشم ضعیف شده و یا اصلا آنها را نادیده می‌گیرد.

هر چیزی که بینایی کودک را تار کند یا باعث شود چشم‌هایش منحرف شوند یا برگردند، می‌تواند منجر به تنبلی چشم شود. دلایل رایج این وضعیت عبارتند از:

• عدم تعادل عضلانی (استرابیسم)
  شایع‌ترین دلیل تنبلی چشم، عدم تعادل ماهیچه‌هایی است که چشم‌ها را در خود جای داده‌اند. این عدم تعادل می‌تواند باعث برگشتن چشم‌ها به سمت داخل یا خارج شده و از حرکت هماهنگ آنها جلوگیری کند.
• تفاوت در وضوح دید بین چشم‌ها (شکست نامتقارن)
  تفاوت قابل توجه بین صدور فرمان در هر یک از چشم‌ها، که اغلب به علت دوربینی و گاهی اوقات هم نزدیک‌بینی یا نقص روی سطح چشم (آستیگماتیسم) به وجود می‌آید، ممکن است منجر به تنبلی چشم شود. برای رفع این نوع مشکلات، معمولا عینک یا لنز تجویز می‌شوند. در برخی کودکان، تنبلی چشم به علت ترکیب انحراف چشم (استرابیسم) و عیوب انکساری (شکست) به وجود می‌آید.
• محرومیت
  هر مشکلی که برای یک چشم وجود داشته باشد، مانند ناحیه‌ی ابری در لنزها (آب مروارید)، ممکن است کودک را از دید واضح با آن چشم محروم کند. آمبلیوپیِ محرومیت در مراحل ابتدایی نیازمند درمان فوری است تا جلوی از دست رفتن دائمی بینایی را بگیرد. آمبلیوپیِ محرومیت اغلب منجر به سخت‌ترین آمبلیوپی‌ها می‌شود.

عوامل خطرناک

عواملی که با ریسک بالای تنبلی چشم در ارتباط هستند، عبارتند از:

• تولد نوزاد نارس
• اندازه‌ی کوچک هنگام تولد
• سابقه‌ی خانوادگی تنبلی چشم
• ناتوانایی‌های رشدی

عوارض

اگر تنبلی چشم درمان نشود، ممکن است منجر به از دست دادن کامل بینایی شود. تنبلی چشم منجر به از دست دادن دائمی بینایی در ۲/۹ درصد از بزرگ‌سالان می‌شود.

تشخیص

چشم‌پزشک معاینه‌ی دقیقی انجام می‌دهد. عملکرد چشم‌تان، انحراف احتمالی چشم‌ها، تفاوت دید و یا ضعف بینایی در هر دو چشم را بررسی می‌کند. عموما از قطره‌ی چشم برای گشاد کردن مردمک چشم‌ها استفاده می‌کنند. این قطره‌های چشم باعث تاری دید می‌شوند که معمولا از چند ساعت تا یک روز به طول می‌انجامد.

روش معاینه‌ی بینایی، به سن فرزندتان و مرحله‌ی رشدش بستگی دارد.

• کودکانی که هنوز حرف نمی‌زنند
  از ابزار ذره‌بینی سبکی برای تشخیص آب مروارید استفاده می‌شود. معاینه‌های دیگری هم وجود دارند که می‌توانند برای ارزیابیِ توانایی نوزاد یا کودک خردسال در متمرکز کردن نگاه و دنبال کردن وسیله‌ای متحرک مورد استفاده قرار گیرند.
• کودکان سه ساله و بالاتر
  برای ارزیابی بینایی این کودکان، از تصاویر و حروف جهت معاینه استفاده می‌کنند. برای معاینه‌ی هر چشم، چشم دیگر باید بسته شود.

درمان

شروع درمان تنبلی چشم در دوران کودکی، بسیار اهمیت دارد. در این دوران ارتباطات پیچیده‌ی بین چشم و مغز در حال شکل‌گیری هستند. بهترین نتایج زمانی به دست می‌آیند که درمان پیش از سن ۷ سالگی آغاز شود، البته نیمی از کودکان و نوجوانانی که بین سنین ۷ تا ۱۷ سال هستند هم واکنش مثبتی به درمان نشان می‌دهند.

گزینه‌های درمانی، به علت تنبلی چشم بستگی دارد و اینکه این وضعیت چقدر روی بینایی کودک تأثیر گذاشته است. ممکن است پزشک‌تان این توصیه‌ها را داشته باشد:

• عینک تصحیح‌کننده
  عینک یا لنزی که بتواند مشکلاتی هم‌چون نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم را که منجر به تنبلی چشم می‌شوند، تصحیح کند.
• پچ چشم
  فرزندتان باید از پچ روی چشم قوی‌تر استفاده کند تا چشم ضعیف‌تر را شبیه‌سازی نماید. عموما پچ چشم به مدت دو تا شش ساعت در روز استفاده می‌شود.
• فیلترهای نیمه‌شفاف
  این فیلتر مخصوص روی لنزهای عینکِ چشم قوی‌تر قرار می‌گیرد. در نتیجه چشم قوی‌تر را تار کرده و مانند پچ چشم، برای شبیه‌سازی چشم ضعیف‌تر به کار می‌رود.
• قطره‌ی چشم
  هفته‌ای دو بار قطره‌ی چشمی از دارویی با نام آتروپین (ایزوپوتو آتروپین) می‌تواند بینایی را در چشم قوی‌تر به طور موقت تار کند. این امر کودک شما را تشویق می‌کند تا از چشم ضعیف‌ترش استفاده کند و جای‌گزینی برای پچ محسوب می‌شود. عوارض جانبی این دارو حساسیت به نور است.
• جراحی
  اگر چشمان کودک‌تان چپ یا منحرف شوند، احتمالا پزشک جراحی عضلات چشم را توصیه می‌کند. اگر فرزندتان افتادگی پلک یا آب مروارید داشته باشد هم ممکن است به جراحی نیاز باشد.

درمان‌های مبتنی بر فعالیت هم‌چون طراحی، انجام پازل‌ها و بازی‌های کامپیوتری هم رایج هستند. تأثیر اضافه کردن این فعالیت‌ها به درمان‌های دیگر، هنوز اثبات نشده است.

برای بیشتر بچه‌هایی که تنبلی چشم دارند، درمان مناسب، دید او را بین چند هفته تا چند ماه بهبود می‌بخشد. دوره‌ی درمان ممکن است از شش ماه تا دو سال به طول بینجامد.

فرزندتان باید برای بازگشت تنبلی چشم هم تحت‌نظر باشد. در ۲۵ درصد از کودکانی که تنبلی چشم‌شان رفع شده، ممکن است این بیماری دوباره بازگشت کند. در این صورت درمان باید دوباره آغاز شود.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

اگر به پزشک متخصص (چشم‌پزشک اطفال) ارجاع داده شدید، بهتر است از قبل آماده باشید، چرا که ویزیت پزشکان متخصص کوتاه است و در این زمان کوتاه، مسائل زیادی باید مورد بررسی قرار بگیرند.

آنچه باید آماده کنید

فهرستی از این موارد را آماده کرده و همراه داشته باشید:

• نشانه‌ها. حتی چیزهایی که ممکن است بی‌ربط به نظر برسند.
• همه‌ی داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که فرزندتان مصرف می‌کند.
• اطلاعات دارویی مهم، مانند آلرژی‌هایی که فرزندتان دارد.
• سابقه‌ی مشکلات چشمی در خانواده، هم‌چون تنبلی چشم، آب مروارید یا آب سیاه.
• سؤالاتی که می‌خواهید از پزشک متخصص بپرسید.

سؤالاتی که باید بپرسید

برخی از سؤالات مهمی که برای این بیماری باید از پزشک متخصص بپرسید:

• دلیل تنبلی چشمِ فرزند من چیست؟
• آیا احتمال دیگری هم وجود دارد؟
• چه گزینه‌هایی برای درمان کودک من وجود دارند؟
• با این درمان، تا چه حد می‌توان انتظار بهبودی داشت؟
• آیا عوارض دیگری هم فرزندم را تهدید می‌کند؟
• آیا خطر بازگشت این وضعیت وجود دارد؟
• اگر بازگشت کند، چه گزینه‌های درمانی‌ای پیشنهاد می‌کنید؟
• فرزندم هر چند وقت یک‌بار باید ویزیت شود؟

آنچه پزشک می‌خواهد بداند

خود را آماده کنید؛ دکتر شما احتمالا سؤالاتی از این قبیل را خواهد پرسید:

• آیا فرزند شما در خوب دیدن مشکلی دارد؟
• آیا هرگز چشم‌هایش چپ یا منحرف شده؟
• آیا چیزها را نزدیک چشمش نگه می‌دارد؟
• آیا چپ چپ نگاه می‌کند؟
• آیا متوجه مسئله‌ی غیرمعمول دیگری در بینایی فرزندتان شده‌اید؟
• آیا پلک‌هایش می‌افتند؟
• آیا قبلا چشم‌هایش آسیبی دیده‌اند؟

برگرفته از: mayoclinic.org