واژه‌ی رِضاع یا رَضاع به معنای شیر خوردن است. زمانی که نوزاد با مکیدن شیر از زنی به غیر از مادر خود رشد و نمو کند، نوعی رابطه‌ی طبیعی میان نوزاد و آن زن برقرار می‌شود که مانند رابطه‌ی نَسَبی (خونی) میان آن زن با فرزندان خودش است. گویی که شیر دادن زن در پرورش و تربیت روانی نوزاد مؤثر است و رابطه‌ای عاطفی نیز میان آنان برقرار می‌شود.
رابطه‌ی رضاعی یا قرابت رضاعی تنها در جهان اسلام و حقوق مأخوذه از آن شناخته شده است و در عالم حقوق جهان غرب بیگانه است. در اصطلاح حقوقی «قرابت رضاعی» به رابطه‌ای خویشاوندی گفته می‌شود که از طریق شیر خوردن نوزاد از زنی به غیر از مادر طبیعی و نسبی و خونی خودش در شرایط خاصی که قانون مطابق با احکام اسلامی تعیین کرده، حاصل گردد. این رابطه‌ی خویشاوندی که بر مبنای فطرت انسانی است، تنها در مورد منع نکاح در مورد طرفین (همانند رابطه‌ی نسبی) مؤثر است و تأثیری در ارث و انفاق ندارد.
قرآن کریم در آیه‌ی ۲۳ از سوره‌ی نساء آورده که: «… وَأُمَّهَاتُكُمُ اللَّاتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ مِنَ الرَّضَاعَةِ…» به معنی این است که: … و مادرانی که شما را شیر داده‌اند و خواهران رضاعی شما؛ این آیه با بیان مقدمه در مورد زنانی که ازدواج با آنان ممنوع است، صریحا مادران و خواهران رضاعی را جزءِ این دسته ذکر کرده است؛ در آیه‌ی مذکور تنها به رابطه‌ی نوزاد با مادر و خواهران رضاعی‌اش اشاره شده اما در حقوق اسلام با توجه به حدیث پیامبر(ص) این رابطه گسترش یافته و همانگونه که شخص نمی‌تواند با پدر، پدربزرگ، فرزند، خواهر، برادر و دیگر خویشان نسبی خود عقد نکاح ببندد، نمی‌تواند با خویشان رضاعی خود نیز ازدواج کند. در حدیث مذکور آمده که: « یَحْرُمُ مِنَ الرَّضَاعِ مَا یَحْرُمُ مِنَ النَّسَبِ » یعنی آنچه که در نکاح با نسب ممنوع و حرام است، در نکاح با رضاع نیز چنین است.
شرایط ایجاد رابطه رضاعی
ماده‌ی ۱۰۴۶ قانون مدنی ایران به این امر پرداخته و شرایط برقراری این رابطه را چنین عنوان نموده است:
«قرابت رضاعی ازحیث حرمت نکاح درحکم قرابت نسبی است (یعنی ازدواج با خویشاوند رضاعی همانند ازدواج با خویشان نسبی و خونی حرام و ممنوع است) مشروط براینکه:
اولا: شیر زن از حمل مشروع حاصل شده باشد (زنِ شیرده قبلا ازدواج مشروع داشته باشد و از این ازدواج مشروع باردار شده و فرزند خود را به دنیا آورده باشد).
ثانیا: شیر مستقیما از پستان مکیده شده باشد.
ثالثا: طفل لااقل یک شبانه‌روز یا ۱۵ دفعه‌ی متوالی شیر کامل خورده باشد بدون اینکه در این بین، غذای دیگر یاشیر زن دیگری را بخورد.
رابعا: شیر خوردن طفل قبل از تمام شدن دو سال از تولد او باشد (شیری که طفل در دوسال ابتدایی زندگی خود می‌خورد در پرورش او تأثیر دارد)
خامسا: مقدار شیری که طفل خورده است از یک زن و از یک شوهر باشد. بنابراین اگر طفل درشبانه‌روز مقداری از شیر یک زن و مقداری ازشیر زن دیگری بخورد، موجب حرمت نمی‌شود اگرچه شوهر آن دو زن یکی باشد (بدین شکل که یک مرد دو زن داشته باشد و نوزادی از زن و شوهر دیگری، بر آنها وارد شده و در یک شبانه‌روز مقداری از زن اول و مقداری از زن دوم آن مرد شیر بخورد). و همچنین اگر زن یک دختر و یک پسر رضاعی داشته باشد که هریک را از شیر متعلق به شوهر دیگر شیر داده باشد (در حالتی که زنی دو دفعه ازدواج کرده است و دختر و پسری را جداگانه در هرکدام از دفعات ازدواج‌های خود شیر داده باشد)، آن پسر یا آن دختر برادر و خواهر رضاعی نبوده ازدواج بین آنها از این حیث ممنوع نمی‌باشد.»
آیا رابطه‌ی رضاعی در مورد خویشان سببی (رابطه‌ی خویشاوندی از طریق ازدواج) هم مؤثر است؟
طبق عمومات و متن ماده‌ی ۱۰۴۷ قانون مدنی، بله مؤثر است. همان‌طور که مردی نمی‌تواند با مادرزن خود ازدواج کند، نمی‌تواند با مادر رضاعی همسر خود نیز ازدواج کند.
آیا کشف رابطه‌ی رضاعی بعد از عقد نکاح، ازدواج را از اعتبار ساقط می‌کند؟
تصور کنید زن و مردی بعد از ازدواج پی ببرند که هر دو در دوران نوزادی از یک زن طبق مدت زمان شرعی و قانونی شیرخورده‌اند، در این صورت ازدواج آنها از اساس باطل است.
تهیه شده در: chetor.com
سلام مقاله جالبی بود.
ممنون از حسن توجه شما