آشنایی با انواع سهام ممتاز و ویژگی‌‌های آن

بهاره رضاجو به‌روزرسانی: فروردین 1396 - دقیقه

در اصطلاح علم اقتصاد، به شرکت‌هایی که برای انجام امور تجاری تشکیل می‌شوند و سرمایه‌ی آنها بر اساس تعدادی سهام هم‌ارزش پایه‌گذاری شده است، شرکت سهامی گفته می‌شود. شرکت‌های سهامی (سهامی خاص یا سهامی عام) در شرایط ویژه می‌توانند سهام یا اوراق بهادار منتشر کنند. سهام شرکت سهامی عام، در بازار بورس معامله می‌شود. سرمایه‌ی هر شرکت سهامی، به قسمت‌های مساوی تقسیم‌بندی می‌شود که هر قسمت را یک سهم می‌نامند. انتشار سهام در یک دسته‌بندی کلی بر دو نوع است: سهام عادی (common stock) و سهام ممتاز (Preferred stock).

راهنمای مطالعه نمایش

سهام عادی سندی است که نشان می‌دهد صاحب آن مالک بخش معینی از سرمایه‌ی شرکت است و از سود و مزایای خاصی بهره می‌برد. اما گاهی شرکت به دلیل بحران مالی نیاز به حمایت اقتصادی دارد یا می‌خواهد به سرعت سرمایه‌ی خود را افزایش بدهد؛ در چنین شرایطی شرکت می‌تواند به جای سهام عادی سهام ممتاز منتشر کند. به دارندگان این سهام، حق محدود و ثابتی از دارایی شرکت تعلق می‌گیرد.
برخی از ویژگی‌های سهام ممتاز با سهام عادی متفاوت است. برخلاف سهام‌داران عادی، سهام‌دار ممتاز معمولا حق رأی در مجامع عادی شرکت و مجمع فوق‌العاده را ندارد، سود پرداختی به آنها ثابت است و در هر شرایطی نسبت به سهام‌داران عادی (که از لحاظ پرداخت سود تضمینی ندارند) در اولویت هستند؛ یعنی در پرداخت سود، ابتدا سود سهام ممتاز به‌طور کامل پرداخت می‌شود و سپس پرداخت سود به سهام‌داران عادی صورت می‌گیرد.

در سال‌های پررونق کسب‌وکار که درآمد شرکت افزایش می‌یابد، سود سهام‌داران عادی نیز افزایش خواهد یافت؛ اما سود سهام‌داران ممتاز (که دارای نرخ سود ثابت هستند) تغییری نخواهد کرد.

سهام ممتاز، معمولا موعد سررسید (maturity) ندارد. سود سهام ممتاز، به صورت چهارماهه یا نیم‌سال پرداخت می‌شود و نشان‌دهنده‌ی مالکیت بدون حق رأی در یک شرکت است.

در زمان ورشکستگی یا انحلال شرکت، ابتدا بدهی‌های شرکت تسویه می‌شود و سپس باید حقوق صاحبان سهام ممتاز پرداخت شود. باقیمانده‌ی دارایی‌ها به سهام‌داران عادی تعلق خواهد گرفت. در صورتی که شرکت، اوراق قرضه نیز صادر کرده باشد، باید هنگام پرداخت بدهی‌های خود (قبل از پرداخت سود به سهام‌داران ممتاز) این اوراق را نیز تسویه کند، زیرا اوراق قرضه در رده‌ی بدهی‌های شرکت قرار می‌گیرند و از این رو، نسبت به سهام ممتاز از اولویت بالاتری برخوردار خواهند بود.

ویژگی‌های سهام ممتاز

سهامِ ممتازِ جمع‌شونده

خریداران سهام معمولا از سهام ممتازی که ویژگی جمع‌شونده دارد، بیشتر استقبال می‌کنند؛ زیرا این ویژگی می‌تواند به سرمایه‌گذار اطمینان بدهد که سود سهم خود را دریافت خواهد کرد. هر شرکت در زمان بحران مالی، این حق را دارد که پرداخت سود سهام ممتاز را به تعویق بیندازد. به این ترتیب، سود سهام ممتاز جمع‌شونده روی هم انباشته خواهد شد. در نهایت، هنگام پرداخت سود، شرکت حق ندارد تا زمانی که تمام مبلغ سود انباشته شده‌ی سهام ممتاز را به صاحبان آنها پرداخت نکرده است، به سهام‌داران عادی، سودی بپردازد.

سهام ممتاز قابل بازخرید

شرکت‌هایی که سهام ممتاز قابل بازخرید را صادر می‌کنند، این حق را دارند که پس از مدت معینی سهام را (معمولا به ارزش اسمی آن) بازخرید کنند. هنگامی که نرخ سود در بازار کاهش می‌یابد، شرکت‌های صادرکننده می‌توانند سهام ممتاز قابل بازخرید قدیمی را (که نرخ سود بالایی دارد) بازخرید کنند و با حذف آن، یک سری سهام ممتاز جدید (با سود فعلی که پایین‌تر است) منتشر کنند.

سهام ممتاز قابل تبدیل

سهام‌داران ممتاز می‌توانند سهام خود را (در صورتی که قابل تبدیل است) به سهام عادی با قیمت از پیش تعیین‌شده تبدیل کنند. اگر ارزش بازاری (market price) سهام عادی افزایش بیابد، ارزش ادراک‌شده‌ی سهام قابل تبدیل افزایش پیدا می‌کند. برخی از سهام‌های قابل تبدیل، به طور اجباری پس از تاریخ معینی به سهام عادی تبدیل می‌شوند.

سهام ممتاز مشارکتی

گاهی شرکت صادر کننده‌ی سهام ممتاز، آن را به صورت سهام ممتاز مشارکتی عرضه می‌کند. سهام ممتاز با این ویژگی، افزون بر نرخ سود ثابت، می‌تواند از سود اضافی که توسط هیئت مدیره اعلام می‌شود، بهره‌مند شود. البته سود اضافی ابتدا به مقدار معینی که تعیین شده، به سهام‌داران عادی تعلق خواهد گرفت و در نهایت باقیمانده‌ی آن به سهام‌داران ممتاز مشارکتی می‌رسد. برای مثال، اگر شرکتی که در یک سال عملکرد خوبی داشته و کسب‌وکار آن پررونق بوده است بخواهد پاداش و سود پایان سال ویژه‌ای به سهام‌داران عادی خود بدهد، باید در مورد سهام‌داران ممتازی که ویژگی مشارکتی دارند نیز چنین عمل کند.

انواع سهام ممتاز

اوراق بهادار سنتی

ساختار بسیاری از سهام‌های ممتاز‌ِ سنتی به گونه‌ای است که بدون مدت و دائمی است، یعنی تاریخ سررسید ندارد. با این حال، صادرکننده می‌تواند و باید (با توجه به مقررات) نسبت به بازخرید سهام‌های ممتازِ واریز نشده که روی هم انباشته شده‌اند، اقدام کند و آنها را از دور خارج سازد.

اوراق بهادار ترکیبی یا دو رگه

از آنجا که سهام ممتاز، از یک سو برخی از ویژگی‌های سهام عادی را داراست و از سوی دیگر شباهت‌هایی به اوراق قرضه دارد، به آن اوراق بهادار دو رگه یا ترکیبی (hybrid preferred stocks) گفته می‌شود. مانند اوراق قرضه، سودی که به سهام ممتاز تعلق می‌گیرد با نرخ ثابت نسبتا بالایی پرداخت می‌شود. از سوی دیگر، سهام ممتاز مانند سهام عادی در بازار بورس معامله می‌شود.

سهام ممتاز ترکیبی یا «اوراق بهادار سرمایه» با نرخ ثابت برای اولین بار در سال ۱۹۹۳ به بازار معرفی شد. این نوع سهام، ترکیبی از اوراق قرضه (که در رده‌ی بدهی‌های شرکت قرار می‌گیرد) و حقوق صاحبان سهام بود. سهام ممتاز ترکیبی جدید، نسبت به سهام ممتاز سنتی از نقدشوندگی (liquidation) بالاتری برخوردار بود.

از لحاظ فنی به سهام ممتاز ترکیبی، به جای سود تقسیمی بهره پرداخت می‌شود. بهره (interest) با سود تقسیمی (dividend) تفاوت دارد و نباید این دو را با یکدیگر اشتباه کرد. بهره به درآمد حاصل از سرمایه گفته می‌شود، در حالی‌که سود تقسیمی سودی است که از تقسیم میزان سود عملیاتی، پس از کسر مالیات شرکت، بر تعداد کل سهام، محاسبه می‌شود و نشان دهنده سودی است که شرکت در یک دوره مشخص، به ازای یک سهم به‌دست آورده است. از آنجا که بهره‌ی سهام ممتاز ترکیبی پیش از کسر مالیات پرداخت می‌شود، انتشار این نوع سهام مزایای زیادی (از نظر کاهش هزینه‌های مالیاتی) برای شرکت صادرکننده خواهد داشت. این در حالی است که سود همه‌ی انواع سهام پس از کسر مالیات صورت می‌گیرد و این پرداخت سود، تأثیری در پرداخت مالیات ندارد.

توصیه می‌شود سرمایه‌گذاران قبل از خرید سهام، به‌طور کامل ویژگی‌های اوراق بهاداری را که خریداری می‌کنند و تأثیری را که هر یک از این ویژگی‌ها ممکن است بر اوراق خریداری شده، داشته باشد بررسی کنند. درآمد حاصل از بهره، به نوبه‌ی خود برای شخص سرمایه‌گذار به عنوان مالیات بر درآمد، مشمول مالیات خواهد شد. با این حال، انتشار این نوع سهام و اوراق بهادار برای صادرکنندگان، به دلیل معافیت‌های مالیاتی بسیار جذاب است. امروزه 75% از سهام‌های ممتازی که در بازار سهام خرید و فروش می‌شود از نوع سهام ممتاز ترکیبی است.

ریسک‌ها

ریسک نُکول (default risk)

مانند هر سرمایه‌گذاری دیگری، در اینجا نیز با ریسک نکول روبه‌رو هستیم. ریسک نکول به عدم توانایی پرداخت اصل مبلغ اوراق بهادار یا بهره و سود سهام در موعد مقرر گفته می‌شود. بسیاری از شرکت‌ها ممکن است پرداخت بهره یا سود سهام‌های ممتاز را به تعویق بیندازند. به‌طور معمول، شرکت ابتدا باید سود سهام ممتاز را که به تعویق افتاده است بپردازد. اگر سهام ممتاز از نوع جمع‌شونده باشد، ابتدا باید همه‌ی سود جمع‌شونده پرداخت شود و سپس پرداخت سود سهام عادی به جریان بیفتد.

ریسک بازار

قیمت سهام ممتاز در بازار، بر اساس نوسانات نرخ بهره و عرضه و تقاضا مدام در حال تغییر است. مانند سهام عادی، قیمت سهام ممتاز نیز پس از مدت معینی افت می‌کند.

نقدشوندگی

نقدشوندگیِ (liquidation) سهام‌های ممتاز متفاوت است. سهامی که دارای قدرت نقدشوندگی بالایی است، تفاوت قیمت خرید و قیمت فروش در آن بسیار اندک است. سهامی که تفاوت قیمت خرید و فروش آن زیاد باشد، معمولا طرفداران زیادی ندارد.