بخش بندی بازار یا همان تقسیم بندی بازار یکی از قدیمی‌ترین ترفندهای بازاریابی بیان شده در کتب و متون است. با گسترده‌تر شدنِ جمعیت و ترجیح مشتریان و دسترسی بیشتر به گزینه‌های رقابتی، بخش بندی بازار در هر کسب‌و‌کار یا طرح بازاریابی اهمیت زیادی یافته است. در واقع، صاحبان کسب‌و‌کارها با در نظر گرفتنِ بخش بندی بازار، اقدام به تولید و عرضه‌ی محصولات خود می‌کنند. ما نیز در اینجا به توضیح انواع مختلف بخش بندی بازار و کاربردهای هر یک از آنها می‌پردازیم.
به منظورِ دسته‌بندیِ آنچه مشتری می‌خواهد، ۳ روش وجود دارد که با عنوان نیازها، خواسته‌ها و تقاضاها شناخته می‌شود، ولی برای تصمیم‌گیری در مورد نیازها، خواسته‌ها و تقاضاها ابتدا باید بخش بندی بازار را انجام دهید. نخستین گام در بخش بندی بازار، تعیینِ نوع مشتری‌ای است که محصول شما را به محصولات دیگر، ترجیح خواهد داد و بر همین اساس، آن مشتری در بخشی قرار دارد که قصد دارید محصولات خود را به آن عرضه کنید. چه کسی محصول شما را می‌خواهد و آیا تمایل او برای خرید محصول شما در بخش نیازها، خواسته‌ها یا تقاضاها قرار می‌گیرد. شما باید پس از تصمیم‌گیری در مورد محصولی که قصد دارید تولید کنید، در مورد بخش بندی بازار تصمیم‌گیری کنید.
چهار نوعِ مختلفِ بخش بندی بازار وجود دارد که همگی آنها از نظر اجرا در دنیای واقعی با یکدیگر متفاوت هستند. در ادامه به توضیح در مورد هر یک از این بخش بندی‌ها می‌پردازیم.
بخش بندی بازار بر اساس ویژگی‌های جمعیت‌شناختی
بخش بندی جمعیت‌شناختی، یکی از ساده‌ترین و گسترده‌ترین انواع بخش بندی بازارِ استفاده شده است. بیشتر شرکت‌ها برای دستیابی به جمعیت مناسب برای استفاده از محصولات خود، از این بخش بندی استفاده می‌کنند. به‌طورکلی در بخش بندی بازار، جمعیت بر اساس متغیرهایی تقسیم‌بندی می‌شود؛ بنابراین بخش بندی جمعیت‌شناختی نیز متغیرهای خاص خود را دارد، مانند سن، جنسیت، اندازه‌ی خانواده، درآمد، شغل، مذهب، نژاد و ملیت.
بخش بندی بازار بر اساسِ ویژگی‌های جمعیت‌شناختی را می‌توان در بازار خودرو مشاهده کرد. در بازار خودرو، محدوده‌های قیمت متفاوتی برای خودروهای تولید شده وجود دارد. برای نمونه، شرکت ماروتی در محدوده‌ی قیمت پایینی فعالیت و خودروهایی برای مردم عادی تولید می‌کند. در مقابل، آئودی و بی‌ام‌دبلیو از محدوده‌ی قیمت بالایی برخوردارند و بنابراین، خریداران گران‌ترین و بهترین محصولات را هدف قرار می‌دهند. در این مورد، بخش بندی بازار، بر اساس وضعیت اقتصادی مصرف‌کنندگان انجام می‌شود که یکی از ویژگی‌های جمعیت‌شناختی به شمار می‌رود. به همین ترتیب می‌توان از متغیرهای سن، مراحل چرخه‌ی زندگی، جنسیت، درآمد و غیره برای بخش بندی بازار بر اساس ویژگی‌های جمعیت‌شناختی، استفاده کرد.
بخش بندی بازار بر اساس ویژگی‌های رفتاری
در این نوع بخش بندی، جمعیت بر اساس رفتار، نحوه‌ی استفاده و الگوی تصمیم‌گیری تقسیم‌بندی می‌شوند. برای نمونه، افراد جوان‌تر صابون Dove را ترجیح می‌دهند، در حالی که علاقه‌مندان به ورزش، از صابون Lifebuoy استفاده می‌کنند؛ این مثال، بخش بندی بازار بر اساس رفتار را نشان می‌دهد. در این نوع بخش بندی، محصول بر اساس رفتار افراد به بازار عرضه می‌شود. این نوعِ بخش بندی بازار، به‌ویژه در بازار گوشی‌های هوشمند رونق زیادی دارد. برای نمونه، بلک‌بری به تولید تلفن همراه برای کاربران فعال در حوزه‌ی تجارت و کسب‌و‌کار می‌پردازد، سامسونگ گوشی‌های همراه خود را برای کاربرانی تولید می‌کند که به سیستم‌عامل اندروید و استفاده از نرم‌افزاهای گوناگون و رایگان علاقه دارند و اپل نیز برای جذب مشتریان ویژه‌ای فعالیت می‌کند که می‌خواهند بخشی از یک بازار جاویژه‌ی (بخش حاشیه‌ای کوچکی از بازار است که روی یک نیاز ویژه یا یک کالای ویژه متمرکز شده است) منحصربه‌فرد و محبوب باشند.
نمونه‌ی دیگری از بخش بندی بازار بر اساس رفتار، بازاریابی در مناسبت‌ها و مراسم ویژه است. مثلا الگوهای خرید در روزهای پایانی سال و پیش از شروع سال نو با الگوهای خرید در روزهای عادی سال کاملا متفاوت است؛ بنابراین، بخش بندی نحوه‌ی استفاده (usage segmentation) نیز نوعی از بخش بندی رفتاری است.
بخش بندی بازار بر اساس ویژگی‌های روان‌شناختی
بخش بندی روان‌شناختی نوعی بخش بندی است که در آن شیوه‌ی زندگی مردم، فعالیت‌های آنها، علایق و همچنین عقاید آنها برای تعریف بخشی از بازار در نظر گرفته می‌شود. بخش بندی روان‌شناختی، کاملا مشابه بخش بندی رفتاری است، ولی در بخش بندی روان‌شناختی به جنبه‌های روانیِ رفتار خرید مصرف‌کننده نیز توجه می‌شود. این جنبه‌های روانی می‌تواند شامل شیوه‌ی زندگی مصرف‌کننده، موقعیت اجتماعی او و همچنین فعالیت‌ها، علایق و عقایدِ (AIO) او باشد.
امروزه، می‌توان کاربرد بخش بندی روان‌شناختی را در همه‌جا مشاهده کرد. برای نمونه، برند پوشاک زارا، محصولات خود را بر اساس شیوه‌ی زندگی مصرف‌کننده به بازار عرضه می‌کند و مشتریانی که به دنبالِ جدیدترین پوشاک و پوشاکی متفاوت هستند، می‌توانند به فروشگاه‌های زارا سری بزنند. برند Arrow نیز محصولات خود را برای شیوه‌ی زندگی اداری ممتاز عرضه می‌کند و بسیاری از مدیران و رؤسا در ادارات، لباس‌های شیک خود را از فروشگاه‌های Arrow خریداری می‌کنند؛ بنابراین، این نوع بخش بندی، عمدتا بر شیوه‌ی زندگی یا AIO استوار است.
بخش بندی بازار بر اساس ویژگی‌های جغرافیایی
در این نوع بخش بندی بازار، مردم بر اساس محل جغرافیایی سکونت خود تقسیم‌بندی می‌شوند. مشتریان بالقوه‌ی شما، بسته به موقعیت جغرافیایی محل سکونت‌شان، نیازهای متفاوتی دارند. برای مثال، در عرضه‌ی دستگاه تصفیه‌ی آب باید توجه داشت بر اساس بخش بندی جغرافیایی، مردم ساکن در مناطق شهری و غیرشهری متفاوت هستند؛ افراد ساکن در مناطق غیرشهری به دستگاه تصفیه‌ی آب اسمز معکوس (Reverse Osmosis) نیاز دارند، در حالی که در مناطق شهری، دستگاه تصفیه‌ی آب مبتنی بر اشعه‌ی UV مورد نیاز است؛ بنابراین گاهی نیازهای افراد، بسته به منطقه‌ی جغرافیایی محل سکونت آنها متفاوت است.
به‌عنوان مثالی دیگر، ممکن است که یک شرکت، در کشورهای سردسیر برای فروش وسایل گرمایشی بازاریابی کند، در حالی که همان شرکت در کشورهای گرمسیر برای فروش سیستم‌های تهویه‌ی مطبوع بازاریابی می‌کند؛ بنابراین بسیاری از شرکت‌ها از بخش بندی جغرافیایی به‌عنوان پایه و مبنایی برای بخش بندی بازار استفاده می‌کنند. این نوع بخش بندی، ساده‌ترین نوع بخش بندی است، ولی در دهه‌ی گذشته از این نوع بخش بندی در مواردی استفاده شد که صنایع جدید بودند و دسترسی کمتر بود. امروزه، دسترسی بالاست، ولی هنوز هم زمانی از اصول بخش بندی جغرافیایی استفاده می‌شود که در حال گسترش کسب‌و‌کار هم در مناطق محلی‌تر و هم مرزهای بین‌المللی باشید.
در مجموع، موارد توضیح داده شده در بالا، ۴ نوعِ اصلی تقسیم بندی بازار هستند. تمامی انواع مختلف بخش بندی، مانند بخش بندی بازار مبتنی بر نحوه‌ی استفاده و بخش بندی بازار مبتنی بر قیمت صرفا زیرشاخه‌هایی از ۴ نوع بخش بندی توضیح داده شده در بالا هستند. شما کدام نوع از بخش بندی بازار را برای کسب‌و‌کار خود به کار می‌گیرید و چگونه می‌خواهید بخش بندی مورد نظر خود را به اجرا درآورید؟
برگرفته از: marketing91.com
